Co to jest ESOP?
ESOP to program opcji pracowniczych (z ang. Employee Stock Option Plan), który jest jest metodą na premiowanie pracowników, a także pozyskanie i utrzymanie najlepszych kadr.
ESOP powstał w Stanach Zjednoczonych w latach pięćdziesiątych w USA i stanowi obecnie kluczowy element budowania relacji pracodawcy z pracownikiem w większości rozwiniętych systemów gospodarczych na całym świecie.
ESOP jest szczególnie popularny w startupach, ponieważ zwiększa zaangażowanie pracowników poprzez ich powiązanie finansowe z zyskami i wyceną spółki. Pracownik, otrzymujący możliwość nabycia części przedsiębiorstwa jest o wiele bardziej zmotywowany i zdeterminowany, aby jego pracodawca osiągnął sukces będący również w przypadku wprowadzenia w firmie ESOP również udziałem pracowników.
Czemu musimy działać? I czemu właśnie teraz?
W Polsce ESOP nie jest powszechnym sposobem wiązania pracowników ze spółką, w przeciwieństwie do innych krajów, jak np. Stanów Zjednoczonych, co wynika ze skomplikowanych procedur prawnych związanych z wdrożeniem ESOP-u oraz niejasnych regulacji podatkowych związanych z jego rozliczeniem. Największym wyzwaniem w polskich realiach jest wprowadzenie programu ESOP w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w formie której działa zdecydowana większość startupów w Polsce.
Aktualna, niekorzystna z punktu widzenia spółek z ograniczoną odpowiedzialnością sytuacja jest hamulcem dla rozwoju rynku startupów w Polsce. Dobrze działające ESOP-y służą nie tylko startupom i ich pracownikom, ale przyczyniają się również do rozwoju gospodarki i ekosystemu startupowego. Zależy nam, aby tak było również w Polsce, dlatego polskie polskie prawo powinno tworzyć pożądane przez innowacyjnych przedsiębiorców ramy formalne do skutecznego funkcjonowania i rozwoju w Polsce programów ESOP. Idea ESOP-ów wydaje się szczególnie ważna w okresie zmagań z konsekwencjami gospodarczymi epidemii COVID, a sprawne funkcjonowanie tych programów może umożliwić utrzymanie kluczowej kadry pracowniczej czy pozyskanie cennych pracowników w tym trudnym okresie, dlatego jako Startup Poland podjęliśmy szeroką inicjatywę mającą na celu wprowadzenie zmian w zasadach funkcjonowania programów ESOP obejmującą zarówno dialog z biznesem, jak i sektorem publicznym.
Jakie dokładnie są problemy prawne dotyczące ESOP?
W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością brak w przepisach możliwych do zastosowania rozwiązań prawnych oraz ograniczenia prawne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przede wszystkim minimalna wartość nominalną udziału – pakiet ESOP jest wówczas bardzo mocno ograniczony co do ilości udziałów.
W spółkach akcyjnych wdrażanie ESOP jest zdecydowanie mniej skomplikowane ze względu na możliwości formalne – Kodeks Spółek Handlowych przewiduje wiele możliwych do zastosowania rozwiązań prawnych pozwalających na wprowadzenie ESOP w spółce akcyjnej, takich jak w szczególności akcje nieme, procedura prowadząca do płynności akcji, czy emisja warrantów. W spółce akcyjnej przede wszystkim na podstawie art. 362 § 1 pkt 2 Kodeksu Spółek Handlowych możliwe jest nabywanie przez spółkę akcji własnych, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom zatrudnionym w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat. Stanowi to zasadniczą różnicę w porównaniu ze spółką z ograniczoną odpowiedzialnością gdzie takich przepisów brak, a w konsekwencji wprowadzenie programu motywacyjnego w spółce z o.o. jest dużo bardziej skomplikowane ze względu na ograniczenia wynikające z charakteru prawnego tej spółki.
Przy wprowadzaniu ESOP w startupach brane są pod uwagę również regulacje podatkowe, przede wszystkim zachęty dotyczące tego programu, a także konsekwencje podatkowe dla spółki i przede wszystkim pracownika, będącego beneficjentem programu motywacyjnego. Najkorzystniejsze dla beneficjenta ESOP jest rozwiązanie pozwalające odsunąć moment rozpoznania przychodu z tytułu przyznanych opcji do czasu uzyskania wpływów gotówkowych z tytułu sprzedaży nabytych praw (tak jak ma to miejsce między innymi w przypadku emisji warrantów w spółce akcyjnej). Istotne jest, aby nie występowały wątpliwości co do źródła przychodu, ponieważ nabywca opcji (czyli beneficjent ESOP) nie posiada pewności uzyskania przychodu i ponosi ryzyko charakterystyczne dla źródła przychodów, jakim są kapitały pieniężne. Te rozwiązania nie wynikają wprost z ustawy o PIT i chociaż orzecznictwo sądów administracyjnych jest aktualnie dość jednolite i korzystne dla beneficjenta ESOP uznając, że przychód powstaje w momencie realizacji praw wynikających z opcji, to stanowisko organów podatkowych wciąż pozostaje niejednolite i rodzi ryzyko wystąpienia niekorzystnych skutków dla pracowników uprawnionych z tytułu ESOP. Powyższe kwestie podatkowe dotyczą rozwiązań w spółce akcyjnej, dla spółki z o.o. z uwagi na jej ograniczenia prawne uniemożliwiające swobodne wprowadzenie ESOP brak odpowiednich regulacji podatkowych, a co więcej dochodzą tu problemy podatkowe związane z ewentualnym objęciem nowych lub odkupem już istniejących udziałów po cenie nominalnej.
Nasze działania
4 marca br. zorganizowaliśmy debatę z udziałem przedsiębiorców startupowych analizującą działanie ESOP w praktyce, która potwierdziła trudności ze stosowaniem tych programów w praktyce, w szczególności w sp. z o.o. Na podstawie tej debaty oraz diagnozy problemów prawnych związanych ze stosowaniem ESOP w spółkach z o.o., opracowaliśmy rekomendacje, na temat zmian jakie należy wprowadzić, tak aby programy motywacyjne stosowane w polskich spółkach z o.o. były zbliżone do struktury klasycznych ESOP-ów. Nasze rekomendacje przekazaliśmy do Wiceprezesa Rady Ministrów oraz Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii, P. Jarosława Gowina, apelując o:
- wprowadzenie regulacji podatkowych zachęcających do oferowania ESOP pracownikom, a także wprowadzających ulgi skierowane do pracodawców oferujących ESOP;
- wprowadzenie transparentnych rozwiązań podatkowych jasno definiujących obowiązek podatkowy do czasu uzyskania wpływów gotówkowych z tytułu sprzedaży nabytych akcji z tytułu ESOP (analogicznie do istniejących już przepisów dla spółki akcyjnej);
- wprowadzenie w spółce z o.o. rozwiązań umożliwiających wdrożenie programów ESOP na wzór w szczególności art. 362 § 1 pkt 2 Kodeksu Spółek Handlowych dopuszczającego nabywanie przez spółkę akcyjną akcji własnych, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom zatrudnionym w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat;
- powołanie grupy roboczej z udziałem przedstawicieli środowiska startupowego, która wesprze analizę/prace na propozycjami zmian przepisów Kodeksu Spółek Handlowych i regulacji podatkowych mających na celu sprawne funkcjonowanie ESOP w strukturze spółki z o.o.
Mamy nadzieję, że wypracowany przez nas do tej pory model dialogu środowiska startupowego z administracją publiczną sprawdzi się również w realizacji inicjatywy dotyczącej ESOP i wspólnie z resortem rozwoju, pracy i technologii będziemy pracować na wdrożeniem rozwiązań usprawniających stosowanie ESOP w polskim prawie, a w konsekwencji w startupach działających w Polsce.